Minister van Hijum wil de IVA-uitkering afschaffen. Dat raakt veel arbeidsongeschikte mensen. De IVA is de uitkering binnen de WIA voor mensen die volledig arbeidsongeschikt zijn én geen uitzicht hebben op een zodanige verbetering dat ze weer zouden kunnen werken afschaffen.

Het plan om deze uitkering af te schaffen staat in de brief van 28 januari van Van Hijum aan de Tweede Kamer, waarin hij schrijft wat hij wil doen aan het arbeidsongeschiktheidsstelsel. Die brief gaat over het hele stelsel, maar geeft weinig duidelijkheid over hoe het stelsel er op de lange termijn concreet uit gaat zien. Dat is doorgeschoven naar volgende kabinetsperiodes. Het moet eenvoudiger en menselijker, de uitvoerders moet hun werk kunnen doen en mensen moet zich gehoord voelen, aldus de minister. Verderop in zijn brief voegt de minister er een voorwaarde aan toe: betaalbaarheid.

Ingrijpende verslechtering
Voor de korte termijn, dat wil zeggen de huidige kabinetsperiode, ziet Van Hijum de ingewikkeldheid van het huidige stelsel als meest urgente probleem. Hij noemt een aantal mogelijkheden om het eenvoudiger te maken, aansluitend bij wat de commissie OCTAS heeft bedacht. Maar de minister hakt nog geen knopen door. De eerste optie die de minister noemt is meteen een ingrijpende verslechtering: afschaffing van de IVA.

Voordelen IVA
Voor de mensen die nu een IVA-uitkering krijgen heeft deze uitkering veel voordelen ten opzichte van een WGA-uitkering (de andere uitkering binnen de WIA): 

• rust: geen controlebrieven en -telefoontjes, herkeuringen, activeringsdrang en re-integratiedwang meer van de kant van het UWV. Allemaal zaken die voor ME/CVS-patiënten (en ongetwijfeld ook voor anderen) vaak grote onzekerheid en angst, stress en achteruitgang van gezondheid opleveren, dus ziekmakend zijn.
• een hogere uitkering: 75% van hun loon voordat ze arbeidsongeschikt werden in plaats van 70%  bij de WGA-uitkering voor volledige arbeidsongeschiktheid;
• meer kans om een hypotheek te krijgen dan bij de veel onzekerder WGA-uitkering.
  
  

Argumenten minister
De minister heeft vier argumenten om de IVA af te schaffen

1. Het stelsel wordt er eenvoudiger door, want er is een uitkeringssoort minder.

2. Het tekort aan verzekeringsartsen. Het geven van een prognose over de duur van de arbeidsongeschiktheid zou voor hen erg tijdrovend zou zijn en, vooral bij ‘moeilijk objectiveerbare aandoeningen’, ook heel lastig. 

3. De ‘participatieprikkel’. Afschaffing van de IVA  zou mensen stimuleren om aan het werk te gaan. 

4. Bezuiniging. Dit woord komt in de brief van Van Hijum niet voor, maar uit de bijlages blijkt dat afschaffing van de IVA structureel 984 miljoen euro bespaart. 

Hieronder gaan we op deze argumenten in.

Wat vindt de Steungroep?
Argument 1. Het stelsel wordt er eenvoudiger door, want er is een uitkeringssoort minder.
Dat is zo, maar wij vinden dat vereenvoudiging niet ten koste van een grote groep chronisch zieke en gehandicapte mensen mag gaan.

Argument 2. Het tekort aan verzekeringsartsen. Het geven van een prognose over de duur van de arbeidsongeschiktheid zou voor hen erg tijdrovend zou zijn en, vooral bij ‘moeilijk objectiveerbare aandoeningen’, ook heel lastig.

Ook wij vinden dat tekort een probleem, maar we zien afschaffing van de IVA niet als goede oplossing. We begrijpen dat het voor een verzekeringsarts vaak moeilijk is om het verloop van de ziekte en de beperkingen goed te voorspellen. Verzekeringsarts Jim Faas schreef hier eerder een uitgebreid artikel over. Maar we willen toch iets in brengen tegen dit argument van de minister. Voor de prognose in verband met de WIA hoeft volgens de huidige regels niet verder vooruitgekeken te worden dan 2 jaar (nadat iemand al minstens 2 jaar ziek is). Van een ziekte als ME/CVS is bekend dat er geen genezende behandeling voor bestaat. Het verloop kan wisselend zijn, maar vooruitgang op de lange termijn komt helaas weinig voor. Na 4 jaar ziekte kan een behandelend arts die deskundig is op het gebied van ME/CVS voor zijn patiënt waarschijnlijk best een redelijke prognose van het verloop geven, beter dan een arts van het UWV. Dus daar zou ook meer een beroep op gedaan kunnen worden.

Bovendien, als de beoordeling van de duurzaamheid van de arbeidsongeschiktheid echt zoveel extra tijd kost, waarom schaft van Hijum dan niet meteen de voorwaarde voor de Wajong dat er blijvend geen arbeidsvermogen moet zijn af? Verzekeringsartsen moeten voor de Wajong nog veel langer vooruitkijken dan voor de IVA, zo’n 10 tot 50 jaar. Afschaffing van het duurzaamheidscriterium van de Wajong zou voor veel mensen die nu ziek in de bijstand of zonder uitkering zitten een enorme verbetering zijn. Dan maakt het stelsel meteen wat menselijker. 

Argument 3. De ‘participatieprikkel’. Afschaffing van de IVA  zou mensen stimuleren om aan het werk te gaan.

Hoe realistisch is dat, voor een groep die volledig arbeidsongeschikt is en geen concreet uitzicht heeft op herstel van de gezondheid en van de mogelijkheid om te werken? En hoeveel extra tijd gaat dat van UWV-personeel kosten?

Bovendien, wie met een IVA-uitkering onverwacht zo veel beter wordt dat het weer mogelijk zou zijn om (gedeeltelijk) te werken is verplicht dat bij het UWV te melden en kan er alsnog gewerkt worden aan re-integratie.

Argument 4. Bezuiniging. Dit woord komt in de brief van Van Hijum niet voor, maar uit de bijlages blijkt dat afschaffing van de IVA structureel 984 miljoen euro bespaart.

Hiermee zijn alle mooie woorden over een stelsel dat ‘uitgaat van de menselijk maat’ uitgehold. Het is een veeg teken dat het huidige kabinet geen geld heeft gereserveerd voor een stelselwijziging op langere termijn, en zelfs niet voor verbeteringen op korte termijn. Betaalbaarheid is natuurlijk ook een kwestie van hoeveel je voor iets over hebt, dus van politieke keuze. De Steungroep vindt dat een stelselwijziging moet leiden tot verbetering van de situatie van alle mensen die arbeidsongeschikt zijn en niet tot achteruitgang voor een groep met de minste mogelijkheden. Dat verbeteringen geld kosten is logisch, al levert het voorkomen van onnodige verslechtering van gezondheid waarschijnlijk ook geld op. Wat trouwens ook nog opviel is dat de minister ontzettend veel (ongetwijfeld dure) externe bureaus heeft ingeschakeld om zijn brief op te kunnen stellen. Over betaalbaarheid gesproken.

Terugwerkende kracht?
We hebben gemerkt dat veel mensen die nu een IVA-uitkering hebben ongerust zijn geworden. Het Algemeen Dagblad van 28 januari berichtte dat volgens de minister nog besloten moet worden of een verandering van de regels ook met terugwerkende kracht gaat gelden. In de brief van de minister hebben we hier niets over gevonden. Zo laat hij deze groep bewust in grote onzekerheid. De Steungroep vindt dat de minister de mensen die nu een IVA-uitkering hebben of nog zullen krijgen op de kortst mogelijke termijn moet garanderen dat hun rechten gehandhaafd blijven. We vinden dat ook voor nieuwe uitkeringsgerechtigden, na de invoering van wijzigingen in de WIA, de voordelen van een IVA-uitkering moeten blijven bestaan. Dat is een voorwaarde voor hun bestaanszekerheid.

Overige plannen voor de korte termijn
Minister van Hijum schetst in zijn brief nog een paar andere wijzigingsplannen, die wél een belangrijke verbetering kunnen zijn: de afschaffing van de schandalig lage vervolguitkering en het verlagen van de drempel om in aanmerking te komen voor een WIA-uitkering van 35% arbeidsongeschiktheid naar 25% of 15%. Hij komt daarbij echter met zoveel mitsen en maren, dat het de vraag is of hij zich hier wel echt voor wil inzetten en de andere partijen in de regeringscoalitie hierin mee zal krijgen.

Minister negeert groot probleem 
Opvallend is dat de minister in de hele brief met geen woord rept over een zeer urgent en groot probleem: de slechte kwaliteit en de willekeur bij de beoordeling van arbeidsongeschiktheid, zowel voor de WIA als voor de Wajong. De Steungroep heeft dit al vaak aan de kaak gesteld en kwam een jaar geleden met het rapport  'De (on)menselijke maat van het UWV'. Verschillende media hebben het afgelopen jaar, ook zeer recent, veel aandacht besteed aan de schrijnende situaties waarin mensen door het handelen van het UWV terecht zijn gekomen. We vinden het onbegrijpelijk dat minister Van Hijum, afkomstig van de partij die bestaanszekerheid hoog in het vaandel heeft staan, in zijn brief over het stelsel de urgentie om dit te verbeteren niet erkent. Hij heeft in november zelfs aan de Tweede Kamer geschreven dat hij fouten bij medische beoordelingen niet wil rechtzetten, iets waar juristen gehakt van maken.


De Steungroep ME en Arbeidsongeschiktheid blijft zich inzetten voor betere keuringen en voor een stelsel van sociale zekerheid bij arbeidsongeschiktheid waarin bestaanszekerheid voorop staat.


Bestuur Steungroep ME en Arbeidsongeschiktheid

31 januari 2025